Hoogbegaafdheid en leren leren: geheugen

Veel leerkrachten en ouders kennen het probleem: intelligente kinderen die, als ze iets uit hun hoofd moeten leren, opeens niet thuis geven. Lange tijd hebben ze weinig tot niets uit het hoofd hoeven leren. Een beetje oplettendheid of even doorlezen was genoeg om de stof te onthouden. Maar als de leerstof omvangrijker en complexer wordt, gaat die vlieger niet meer op. En dan regent het opeens onvoldoendes. Een flinke tegenvaller en voor alle partijen een moment om te beseffen dat het tijd wordt om te praten over ‘leren leren’.

Uit de praktijk: Marit

WHAMMM… De deur slaat met een harde knal dicht. Marit smijt haar tas op tafel. “Ik ga niet meer naar die stomme plusklas. Ik heb een 5 voor dat proefwerk over de Gouden Eeuw. En ik heb het nog wel twee keer doorgelezen. Ik doe niet meer mee met dat project. Ik wil gewoon doen wat de andere kinderen ook doen in mijn klas!”

Marit zit in groep 8 van de basisschool. Tot nu toe hoefde ze zich nauwelijks in te spannen. Op haar rapport staan altijd hoge cijfers en voor de Cito haalt ze A-scores. Dit was een reden voor meester Alex om Marit wat meer uitdaging aan te bieden. Ze krijgt nu Spaans en daarnaast werkt ze aan een project over de Gouden Eeuw. Deze week werd dit project afgerond met een toets. Tijdens de proeftoets had meester Alex al gezien dat Marit nauwelijks had geleerd. Toen hij daar naar vroeg, gaf Marit aan dat ze het echt een keer had doorgelezen. En dat was toch altijd genoeg om een goed cijfer te halen?

Leren is leuk, maar zeker niet altijd

Voor Marit is er werk aan de winkel. En niet per se leuk werk. Wie succesvol wil worden op school, zal moeten accepteren dat er soms ook minder leuke dingen moeten gebeuren. Vluchten door te stoppen met het geschiedenisproject, zoals Marit wil, zal haar niet helpen. Op het voortgezet onderwijs zal ze zich vaker moeten inspannen voor vakken. Helaas zijn er kinderen die door een gebrek aan leervaardigheden op een onderwijsniveau onder hun vermogen belanden. Daar worden ze vervolgens zo weinig uitgedaagd en geprikkeld, dat ze compleet afhaken. Juist binnen dit lager onderwijsniveau wordt meestal een groot beroep gedaan op het reproduceren. En reproduceren is iets waar veel hoogbegaafden minder goed in zijn.

Begrip versus geheugen

Veel kinderen passen pas na het behalen van een onvoldoende hun leerstrategie aan. Het tegenvallende resultaat is de aanleiding voor het veranderen van hun aanpak. Hoogbegaafde kinderen hebben meer moeite om hun strategie aan te passen dan andere kinderen. De verklaring hiervoor schuilt in het onderscheid tussen twee manieren van leren:

Leren op basis van geheugen
Leren op basis van begrip

De meeste kinderen moeten zich op de basisschool al behoorlijk inspannen om tot een goed resultaat te komen. Zo wennen ze van jongs af aan geleidelijk aan de inspanning van het leren en ontwikkelen ze leerstrategieën. Ze zijn dus al jong gewend aan leren op basis van hun geheugen.
Hoogbegaafde kinderen leren meestal op basis van begrip.Daarvoor hoeven ze zich nauwelijks in te spannen. Één keer doornemen kan al genoeg zijn om te begrijpen wat de essentie is. Vaak bereiken ze pas op het voortgezet onderwijs het punt dat deze weg van de minste weerstand niet meer werkt. Zij hebben nauwelijks een beroep hoeven doen op hun geheugen. Ze hebben daardoor nooit leren leren en hebben geen idee hoe dat moet. (Bron: De 7 uitdagingen, Koenderink)
Marit zal net als veel andere hoogbegaafde kinderen moeten werken aan haar frustratiegrens en doorzettingsvermogen. Alleen dan kan ze op een onderwijsniveau komen en blijven dat bij haar past. Het is aan de school en haar ouders om hierbij ondersteuning te bieden en aan Marit zelf om de uitgestoken hand te grijpen.

Feedback op inzet en strategie

Het geven van de juiste feedback is een krachtig middel bij het leren leren. Kinderen die feedback krijgen op hun strategie, inzet en ontwikkeling in plaats van op het eindresultaat, leren doorzetten. Dit soort feedback versterkt goede verbindingen in het brein. Maak de feedback zo concreet mogelijk en beschouw fouten maken als onvermijdelijk bij het leren en zelfs wenselijk. Kijk ook eens naar je eigen overtuigingen over fouten maken en verwelkom fouten als een kans om iets te leren. Proud to be fout! En vergeet vooral niet om successen te vieren.

De 6 breinprincipes

Maak bij het leren optimaal gebruik van de zes breinprincipes. Die zorgen er elk op hun eigen manier voor dat de verbindingen in het brein sterker en uitgebreider worden en dat er dus wordt geleerd.

De zes breinprincipes in het kort:

Focus Maak het aandachtig, voorstelbaar en realistisch
Emotie Maak het spannend en wees een dopaminedealer
Herhaal Herhaal om niet te vergeten en vergeet niet om te spreiden
Creatie Actief aan de slag en dieper laten nadenken
Voortbouwen Activeer voorkennis en helpende associaties
Zintuiglijk rijk Zet zoveel mogelijk zintuigen in

De 6 breinprincipes

Marit heeft na een goed gesprek met haar moeder zelf contact gezocht met meester Alex. Ze mag het proefwerk overmaken, maar nu met de tips voor breinvriendelijk leren die meester Alex haar heeft aangereikt.

Hoe pakt Marit het aan?

Ze heeft haar bureau opgeruimd en alles klaargelegd wat ze nodig heeft om te leren.
Samen met haar moeder heeft ze een planning gemaakt.
Ze herhaalt de oefenstof regelmatig en in kleine stapjes.
Ze heeft een mindmap gemaakt en filmpjes over de Gouden Eeuw opgezocht op Schooltv Beeldbank.
Voor haar ouders en haar broer heeft ze een quiz gemaakt over de Gouden Eeuw.

Het is zaterdag, twee dagen na het proefwerk. Marit, haar ouders en broer zitten in de trein naar Amsterdam. Marit heeft maar liefst een 8 gehaald voor het proefwerk. Uiteindelijk vond ze het onderwerp ‘de Gouden Eeuw’ zo interessant, dat haar ouders haar vanwege het goede toetsresultaat trakteren op een dagje Amsterdam. Nu kan ze met eigen ogen zien wat voor mooie erfenis de Gouden Eeuw heeft nagelaten.